Dwars door de States met het Lowlander Project
- suusvandekar
- 8 apr
- 12 minuten om te lezen
Amerika. Land waar ‘de droom’ naar vernoemd is. Land of the free. Maar ook het land waar je voortdurend voor je rechten moet opkomen. Zeker nu Donald Trump aan zijn tweede termijn is begonnen en in sneltreinvaart de democratische rechtsstaat verder uitholt, is het in Amerika van levensbelang om vinger aan de democratische pols te houden. En samen in beweging te komen waar en wanneer dat nodig is.
Amerika is ook een land met een lange en krachtige traditie van community organizing, een erfgoed dat teruggaat tot de antislavernijbeweging in de 19e eeuw. De burgerrechtenbeweging van de jaren ’50 en ’60 is nog altijd een voorbeeld van hoe mensen zich kunnen organiseren voor verandering. Binnen Lowlander laten we ons dan ook graag inspireren door de lessen die in de Verenigde Staten zijn geleerd. Daarbij kijken we niet alleen naar strategieën en structuren – die een sterke sociale beweging natuurlijk óók nodig heeft – maar ook naar de cruciale rol van educatie. Bewustwording van maatschappelijke problemen en overdracht van ‘how to’-kennis blijven in wezen de motor van verandering.
Vanaf het prille begin van Lowlander, vijf jaar geleden alweer, wisten we al dat we een keer een reis door Amerika wilden maken. We wilden organizing in actie zien, de geschiedenis echt voelen, en de mensen ontmoeten en plekken bezoeken die ons al zo lang inspireren. In maart 2025 was het eindelijk zover. We bezochten een aantal iconische locaties, maar omdat dit natuurlijk geen snoepreisje was, noteerden we steeds in onze opschrijfboekjes welke lessen we van die plek meenamen.
Die lessen lees je hier, in ons Lowlander-Goes-United-States-reisverhaal!
Radicale gastvrijheid: op bezoek bij Highlander
Al jaren droomden we van een bezoek aan ‘the Hill’, het Highlander Research en Education Center. Dit instituut ligt hoog in de heuvels van de Appalachen, in het uiterste puntje van Tennessee, en is voor Lowlander een enorme bron van inspiratie (ook voor onze naam ja, mocht je je dat afvragen 🙂). Highlander is misschien wel de ‘bakermat van de bewegingsopbouw’ in Amerika. Talloze belangrijke leiders en bekende (en minder bekende) activisten binnen allerlei progressieve bewegingen zijn hier opgeleid. Denk aan Rosa Parks, die een paar maanden voor haar beroemde ‘niet opstaan in de bus’ nog in Highlander was geweest.
We waren dus very excited om twee nachten te gast te zijn op ‘the Hill’! Toen we werden rondgeleid over de Highlander-burelen, drongen het belang en de geschiedenis van dit instituut pas goed tot ons door. Een middag lang wisselden we tijdens een 'learning exchange' met onze Highlander-collega’s kennis en inzichten uit over organizing, leiderschap en bewegingsopbouw. Soms dachten we: dit doen wij ook. Vaak dachten we: dit zouden we ook kunnen proberen. En tussendoor genoten we van heerlijke, typisch southern gerechten samen met de staf en deelnemers aan een conferentie die daar plaatsvond.
‘s Avonds, als we uitgeput en vol indrukken in bed lagen, schreven we gauw op wat we hadden gezien, ervaren, en vooral wat we hadden geleerd. We delen graag de belangrijke Highlander-lessen met jullie:
We waren diep onder de indruk van een van hun kernprincipes: radical hospitality. Dat gaat verder dan 'gastvrij zijn': radical hospitality draait erom een omgeving te creëren waarin mensen zich niet alleen welkom, maar ook gewaardeerd voelen. Dit betekent aandacht voor hun behoeften, een goed georganiseerde en toegankelijke ruimte, en een persoonlijke benadering waarbij iedereen zich gezien voelt. Bij Highlander verstaan ze deze kunst echt heel goed.
Ken je geschiedenis. De directeur van Highlander kon heel sappig vertellen over alle mensen en herinneringen die deze plek kenmerken. Die verhalen gingen niet alleen over oprichter Myles Horton, maar ook over talloze andere mensen die bij Highlander hebben geleerd, getraind en gezongen. Als je je eigen geschiedenis zo goed kent én kunt overbrengen, zet je meteen een warm bad neer voor nieuwe mensen.
Samenzijn brengt hoop. Bij Highlander weet iedereen dat sociale verandering tijd kost. Veel tijd. En geduld, iets wat mensen vaak niet hebben. Het is een long haul, zoals ze zeggen, niet voor niets de titel van de autobiografie van Myles Horton. Verandering voltrekt zich langzaam, en anno 2025, onder de huidige politieke omstandigheden, kan je je voorstellen dat verzet nog meer onder druk staat. Maar we hoorden ‘de Highlanders’ steeds weer herhalen: we’ve been here before. Boven op de berg hadden we het over onze favoriete onderwerpen (organizing, en hoe je dat overbrengt aan een nieuwe generatie) maar we hebben vooral veel gelachen. Alle zorgen over de toestand in de wereld – Trump, oorlogen, onderdrukking – voelden even ver weg. Samenzijn brengt hoop, en met die hoop hou je de long haul sowieso langer vol.
We hoorden de Highlanders steeds weer herhalen: we've been here before
Verhalen vertellen staat centraal. In de zuidelijkes taten van de VS is storytelling diep verankerd in de cultuur. Er is geen aparte methodologie voor nodig; we doen dat als vanzelf, werd ons verteld. In de trainingen leerden wij hoe je verhalen nog beter kunt verzamelen en inzetten om samen te leren én om anderen te overtuigen.
Next stop: Washington D.C.
Op een zonovergoten zondagochtend kwamen we in Washington aan. Vlak bij het Washington Monument, het Witte Huis en het Capitool staat de jongste telg van het Smithsonian Institute: het National Museum of African American History and Culture, gewijd aan de geschiedenis van Afro-Amerikanen.
De dag ervoor had Trump in een van zijn vele aankondigingen laten weten dat hij van plan was het Smithsonian onder curatele te stellen. Hij wilde dat de musea zouden stoppen met wat hij als ‘negatieve propaganda’ over de geschiedenis beschouwde, en dat zij zich uitsluitend zouden richten op Amerikaanse heldendaden. Mogelijk nét op tijd kregen wij de kans om het African American History Museum te bezoeken, dankzij een persoonlijke uitnodiging van de co-directeur van Highlander.
Het museum, dat in 2016 zijn deuren opende, vertelt het verhaal van de slavernij, de burgerrechtenstrijd en de huidige situatie van mensen van kleur in de VS. Het is een indrukwekkend museum voor iedereen, niet in de laatste plaats omdat het ook de rol van Nederland in de handel van tot slaaf gemaakten belicht.
In onze opleiding gaan we vaak in op ‘de bus’, niet als vervoersmiddel maar als strategisch middel voor activistische campagnes, zoals tijdens de Montgomery-busboycot. Ook de Nashville-lunchcounter-sit-ins van 1960 komt vaak terug in ons onderwijs – als voorbeeld van hoe je een organizingcampagne van begin tot (succesvol) eind kan opzetten. En aangezien we soms zo fangirlen over Amerikaanse historische organizingcampagnes, was het hoog tijd om ons nóg verder in de geschiedenis te verdiepen.
Een aantal van de belangrijkste dingen die we in het museum leerden:
De strijd tegen segregatie en rassendiscriminatie begon niet pas in 1955 met de Montgomery-busboycot. Al direct na de officiële afschaffing van de slavernij (in 1865) kwamen burgers in verzet en werden er activistische groepen opgericht. In de jaren ’20 van de vorige eeuw werd er al stevig actiegevoerd tegen 'lynchings'.
De burgerrechtenbeweging maakte gebruik van diverse tactieken; bewegingsopbouw was er slechts één van. Er werd ook veel geïnvesteerd in onderwijs en in het opzetten van eigen instituties om de positie van zwarte burgers te versterken.
Nederland was medeplichtig aan de slavernij in de Verenigde Staten en heeft daardoor indirect bijgedragen aan racisme en onderdrukking in de VS. Meer leren over de Amerikaanse burgerrechtenbeweging – toen en nu – zou eigenlijk standaard onderdeel moeten zijn van het Nederlandse geschiedenisonderwijs, net zoals de geschiedenis van de eigen koloniën.
Back to school met Marshall Ganz
Vanuit Washington reisden we door naar Boston, al eeuwen de thuisbasis van Harvard University, waar Marshall Ganz lesgeeft aan de Harvard Kennedy School. Hij is de senior lecturer wiens lessen we veel gebruiken in onze opleiding over organizing. Een man met een rijk organizing-verleden, die op 82-jarige leeftijd nog steeds honderden studenten per jaar inspireert en aanzet tot actie.
Zijn werkkamer weerspiegelt die geschiedenis: van vloer tot plafond gevuld met boeken over organizing, foto’s en actieposters. Hier ontmoetten we Marshall en gingen we met hem in gesprek. We spraken over de rol van educatie binnen sociale bewegingen en hoe essentieel dat is. Ook bespraken we de tijd waarin we leven en het belang van hoop. Daarnaast was Marshall vooral benieuwd naar ons werk en hoe wij organizing-principes hebben vertaald naar de Nederlandse context. Een grote eer om ons Nederlandse werk met deze grootheid te kunnen bespreken.
Na het gesprek mochten we zelf weer de schoolbanken in en woonden we een van Marshalls organizing-lessen bij. De groep bestond voornamelijk uit internationale studenten die deelnamen aan de ‘Campaign Leadership’-cursus. In teams van vijf moesten zij in zes weken een echte organizing-campagne opzetten. Deze keer ging de les over het belang van leiderschapsopbouw en hoe cruciaal het is om mensen geen taken, maar verantwoordelijkheden te geven. In slechts anderhalf uur zetten de studenten grote stappen om hun plannen aan te scherpen en opnieuw de straat op te gaan om samen met hun achterban een concreet doel te realiseren.
In hele korte tijd gaf Marshall weer zoveel wijze lessen mee. Een paar daarvan:
Liever hoop dan optimisme of pessimisme. Die laatste twee hebben volgens Marshall iets arrogants in zich, omdat ze pretenderen de toekomst te voorspellen. Hoop daarentegen is “het geloof in de waarschijnlijkheid van het mogelijke, eerder dan in de noodzaak van het waarschijnlijke”. Ja, laat die maar eens tot je doordringen. En dan begrijp je dat hoop veel meer kracht met zich meebrengt.
Moedig moed aan! In de klas zaten veel internationale studenten die bezig zijn hun gemeenschappen te organizen. Zij vinden het soms moeilijk om mensen te laten opstaan voor de verandering waarin ze geloven, omdat er veel angst is om je uit te spreken. Maar: mensen nemen uiteindelijk hun eigen beslissingen. De rol van een organizer is “to encourage courage”, oftewel: moed aanmoedigen.
Een beweging bouw je niet alleen door mensen te mobiliseren. De kracht zit in de diepte van de relaties en de gemeenschap die erachter staat. Dat is wat een beweging sterk maakt en verandering mogelijk maakt.
Toch doen cijfers ertoe. Hoeveel mensen heb je één-op-één gesproken? Hoeveel van hen heb je overtuigd om naar je kick-off te komen? Hoeveel van hen nemen daarna verantwoordelijkheid om de beweging verder op te bouwen? Je kunt een beweging niet enkel op gevoel runnen; af en toe zal je ook een spreadsheet openklikken.
Organizing is de smeerolie van een gezonde democratie. Organizing is een manier waarop mensen hun eigen macht opbouwen en leren om zelf op te komen voor de verandering die zij belangrijk vinden. Als overheden écht geloven in een sterke democratie, dan zouden ze organizing en daarmee zowel macht als tegenmacht moeten faciliteren.
En het allerbeste nieuws: Marshall Ganz komt naar Nederland! Kijk hier voor meer informatie over de masterclass die hij geeft op zondag 25 mei.
Lessen van Jon en Gabriell
In een Ierse pub in Jamaica Plain, een wijk in Boston, ontvingen Jon en Gabriell ons voor het avondeten. Jon is al meer dan 25 jaar vrijwillig community organizer in Boston. Hij zet zich in om parken te beschermen tegen speculatie door ‘de oligarchie’, een term die we tijdens dit bezoek vaak horen. Nu gaat het over de speculanten en investeerders in Bostons infrastructuur.
Tijdens het eten vroegen we hem welke organizing-lessen hij zou meegeven aan Nederlandse organizers:
Werk samen met mensen die je normaal liever zou vermijden. Een coalitie is pas breed genoeg als er ook mensen in zitten die je enigszins ongemakkelijk maken. Als je iedereen in je coalitie aardig vindt, is je basis waarschijnlijk niet breed genoeg.
Doe je onderzoek en volg de stroom van het geld, niet de politici. Politici komen en gaan, maar investeerders hebben vaak een veel langere adem. Richt je daarom op hen en maak het politici moeilijk om met deze investeerders in zee te gaan.
Ken de feiten en wees voorbereid. Jon vertelde een verhaal uit de oude doos: hij interviewde ooit een politicus voor een buurtkrant en vroeg hem naar zijn mening over een bepaald plan. De man had nog geen standpunt, omdat hij niet wist wat de buurt ervan vond, zei hij. Maar de buurtcommissie van Jon had al huis-aan-huis onderzoek gedaan en wist dat 90% van de bewoners ertegen was. De politicus stond met een mond vol tanden en kon niets anders dan zeggen dat hij ook tegen was. Eenmaal gepubliceerd in de krant kon hij niet meer terug. Het plan werd uiteindelijk van tafel geveegd.
Op weg terug naar de metro liepen Jon en Job samen, terwijl Sandra en Gabriell hen volgden. Gabriell sprak zacht, met veel verdriet in haar stem, over de afgelopen maanden sinds Trump weer president is. De strijdbaarheid die tijdens het etentje zo aanwezig was, leek verdwenen. Gabriell maakte zich grote zorgen over Trump en Musk. “Dit kan niet lang goed gaan,” zei ze. Ze hoopte op verzet, maar rekent op nog meer chaos en geweld. Zo pessimistisch over de Amerikaanse politiek was ze nog nooit geweest, aldus Gabriell. “Terwijl ik echt al heel lang actief ben.”
Terug naar 'the city that never sleeps'
Na een paar mooie dagen in Boston reisden we terug naar The Big Apple en streken we midden in Manhattan neer, waar het verkeer en de mensenmassa als eindeloze stromen aan ons voorbijtrokken. Een wereld van verschil vergeleken met de sfeer in Brooklyn, waar we een afspraak hadden met Eric en Bryan van het journalistieke platform Waging Nonviolence (WNV).
In een rustig Palestijns restaurant spraken we over het platform dat zij door de jaren heen hebben opgebouwd, over hun kijk op de huidige politieke situatie en de rol die geweldloos verzet volgens hen speelt om het tij te keren. Het werd een gesprek zoals je dat hebt aan keukentafels of tijdens verjaardagen met politiek bewuste vrienden: wat staat ons te wachten? En wat moeten we dan doen? Die vragen klonken overal tijdens onze reis. Als we deze reis drie maanden eerder hadden gemaakt, hadden we waarschijnlijk hele andere gesprekken gevoerd.
Wat namen we mee uit deze ontmoeting?
Het journalistieke werk van WNV bleek een belangrijk onderdeel te zijn van de educatie binnen de bredere beweging. Naast training zijn platforms als deze essentieel: niet alleen om de inhoudelijke thema’s binnen de beweging te duiden, maar juist ook om strategieën en tactieken te analyseren en delen.
Toen we ons afvroegen waarom we tijdens onze reis zo weinig tekenen van verzet hadden gezien (stickers, poster etc.) gaven Eric en Bryan ons een belangrijke les mee. Symbolisch verzet, zoals massale demonstraties, is nog steeds een krachtig middel. Maar in deze zeer onzekere tijd zijn veel mensen hun 'koers van verzet' opnieuw aan het bepalen. Kleinere acties en persoonlijke vormen van verzet, die bedrijven of instellingen economisch raken, lijken nu effectiever. Denk aan de protesten bij Tesla-showrooms en de daaruit voortkomende terugval in de verkoopcijfers.
Er sprak hoop uit het feit dat veel nieuwe mensen zich aansloten bij de beweging, iets wat je vaak ziet gebeuren in tijden van onzekerheid. Voor maatschappelijke organisaties én voor de bredere beweging is het dan ook van groot belang om een strategie klaar te hebben om deze nieuwe energie op te kunnen vangen en gericht in te zetten. Anders heb je wel veel nieuwe aanwas, maar bestaat de kans dat die niet om gezet wordt in macht
En toen werd er tóch nog gedemonstreerd
Bijna twee weken reisden we door de Verenigde Staten, waar we ontzettend veel inspirerende mensen spraken. Het gesprek kwam vaak uit op de nieuwe regering. Woede, verdriet en angst hingen vaak bijna tastbaar in de lucht. Maar op straat zagen we nauwelijks iets van protest: geen posters, geen stickers, geen spandoeken. Af en toe een eenzame demonstrant. Het verbaasde ons. Zijn de mensen zo bang? Of weten ze nog niet hoe ze zich effectief kunnen verzetten tegen Trump?
Maar toen, op onze allerlaatste dag in de VS, kwam er ineens beweging. Door het hele land vonden #HandsOff-demonstraties plaats: lokale protesten op meer dan 200 plekken, in elke staat. Gabriell en Jon sloten zich aan in Boston; wij gingen mee in New York. In de dagen ervoor kregen we dagelijks een e-mail met een motiverende boodschap: hoe je een spandoek maakt, hoe je anderen uitnodigt, hoe je je kon voorbereiden. We hoorden dat maar liefst 1,5 miljoen mensen zich hadden ingeschreven.
De actie was opgezet door nationale organisaties als Indivisible en MoveOn, en op elke locatie stond er een eigen initiatief. De demonstraties gingen over veel verschillende thema’s, maar de boodschap was toch helder: #handsoff, handen af van ambtenaren, van de rechtspraak, van universiteiten, van ouderenvoorzieningen, van immigranten, van Oekraïne. Iedereen had zo z’n eigen reden om op 5 april de straat op te gaan, en juist daardoor voelde het als een gezamenlijke beweging.
Het regende en het was guur, maar in New York liep een stoet van anderhalve kilometer door de stad. De sfeer was warm, gemoedelijk zelfs. Er werd gezongen, leuzen geroepen, en de oproep om geweldloos te blijven (die we vooraf over de mail hadden gekregen) voelde bijna overbodig. Het was alsof er een collectieve zucht van verlichting door de straten trok.
Na afloop kregen we buttons met een QR-code, waarmee we ons konden aanmelden voor het vervolg. Nog geen uur later plofte er alweer een e-mail in onze inbox, vol met ideeën voor vervolgacties. Jammer dat we net naar huis moesten, anders waren we deze week zéker gaan ‘tafelen’: een tafel op straat zetten om met voorbijgangers in gesprek te gaan.
Noot van Job en Sandra
Dit verslag is gebaseerd op onze eigen ervaringen en reflecties tijdens deze reis. De lessen en inzichten die we delen zijn persoonlijk, en de interpretatie ervan berust volledig bij ons. We willen ook benadrukken dat wij verantwoordelijk zijn voor het plannen van de ontmoetingen. De mensen die we spraken waren niet op de hoogte van elkaars betrokkenheid bij dit traject.
Comments