“Als organizer ben je een langlopend bordspel aan het spelen”

Lydia van Maurik werkt als duurzaamheidscoördinator bij de Protestantse Kerk (PKN) en is sinds dit jaar ook trainer bij Lowlander. In haar werk bij de PKN helpt ze lokale kerkelijke initiatieven om duurzaamheid meer als vanzelfsprekendheid te gaan zien. In dit interview vertelt Lydia over haar achtergrond, hoe organizing haar werk en geloofsvisie versterkt, en waarom relaties voor haar de kern zijn van verandering.

Lydia in actie tijdens een training.

Hoi Lydia! Kun je jezelf voorstellen?

“Ik ben Lydia en ik werk als duurzaamheidscoördinator bij de PKN. Daarnaast heb ik een achtergrond als docent levensbeschouwing en ervaring in de biologische geitenhouderij; in mijn hoofd past dat allemaal heel goed bij elkaar, haha. Mijn moeder nam vroeger weleens geknakte babyvogeltjes mee naar huis om ze groot te brengen. Dat heeft mij gevormd: zien hoe iets kleins, kwetsbaars, met aandacht kan bloeien. Die wens, om zorgzaam te zijn voor wat kwetsbaar is, zit diep in mij. En organizing geeft me daar hele fijne tools voor: mensen of groepen die zich inzetten voor goede dingen, helpen opbloeien. Met een grote maatschappelijke verandering als einddoel.”

Duurzaamheid en de kerk: klinkt enerzijds heel logisch, anderzijds ook spannend. Wil je iets meer vertellen over je werk? 

“Ik heb een groot hart voor ‘alles wat leeft’, en ik zie dat de kerk op dat vlak een beetje is achtergebleven. In de protestantse traditie is het toch vaak vooral over de ziel van de mens gegaan, en minder over de keuzes die je maakt rondom alles wat leeft. Je zou kunnen zeggen dat de fysieke kant van het leven een beetje verwaarloosd is. Tegelijkertijd zijn er al enorm veel groepen binnen de Protestantse Kerk bezig met duurzaamheid, zie GroeneKerken. Ik vind het heel interessant om na te denken over hoe je die groepen kan helpen om sterker te worden. Hoe duurzaamheid een vanzelfsprekende plek kan veroveren op de agenda’s van alle lokale kerken.”

Wat betekent organizing voor jou? En voor je werk bij de PKN?

“Activisme wordt soms nog gezien als iets hards, iets waar geweld aan te pas komt, blaming & shaming, en waarvan ontwrichting het einddoel is. Organizing heeft die sfeer helemaal niet: dat gaat over relaties en community building, over versterken wat al goed is. Dat past natuurlijk perfect binnen de kerk, waar het draait om gemeenschap. Voor ‘de kerk’ vind ik organizing eigenlijk een hele natuurlijke manier van werken: je probeert de kleine groepen sterker te maken, met elkaar te verbinden, en op hoger niveau de obstakels weg te nemen. En daarbij blijf je opletten dat je een sfeer neerzet waar mensen bij willen horen, want anders heeft het geen zin. Het is een traag proces – je bent als organizer een langlopend bordspel aan het spelen – maar ik zie echt dat de beweging als geheel ervan gaat bloeien. Al lijkt het soms nog meer op intern lobbyen dan op organizing!”

‘Activisme wordt soms nog gezien als iets hards, iets waar geweld aan te pas komt; organizing heeft die sfeer helemaal niet’

Hoe kwam je eigenlijk in aanraking met organizing? En wanneer wist je dat het ‘klopte’?

“Een collega wees me op de Lowlander-opleiding, omdat ze wist dat ik voor een grote veranderopdracht stond. Ik wist niet precies wat organizing was,  maar toen ik over alle historische voorbeelden uit de burgerrechtenbeweging las, voelde het meteen vertrouwd. Ik hield me als ‘activistische theoloog’ altijd al wel bezig met de momenten in de geschiedenis waarop de kerk wél positief bijdroeg aan sociale verandering. Denk maar aan de afschaffing van de slavernij, waarin christenen een belangrijke rol hebben gehad. En Jezus zelf was natuurlijk ook een behoorlijke rebel.”

Je favoriete ‘tool’ binnen organizing is het sneeuwvlokmodel. Waarom spreekt dat je zo aan?

“Wat ik mooi vind aan het sneeuwvlokmodel [zie kader hieronder], is dat het mensen in hun kracht zet. Geen centrale leiders die alles bepalen, maar een structuur waarin iedereen verantwoordelijkheid voor zijn of haar stukje draagt. Dat vraagt natuurlijk vertrouwen: dat je gemeenschap en verhaal sterk genoeg zijn om uit handen te geven. En het vraagt om onderhoud: relaties moeten goed blijven. Voor mij is de ontstaansgeschiedenis van de kerk ook één grote sneeuwvlok: een uitdijend, levendig, soms chaotisch netwerk, dat ooit bij één boodschap is begonnen.”

Het sneeuwvlokmodel

De bekende feminist Jo Freeman schreef in 1970 een essay getiteld The Tyranny of Structurelessness. In dat essay bespreekt ze de problemen waar groepen vaak voor komen te staan als ze zich niet goed organiseren. Haar belangrijkste punt is dat er binnen groepen altijd machtsstructuren ontstaan. En daarom is het zo belangrijk om een goede structuur op te zetten – van besluitvorming tot communicatiestromen. Doe je dat niet, dan neemt de informele machtsstructuur het over en kan een kleine elite, die volgens Freeman in iedere groep bestaat, de overhand nemen.

Wanneer weet je dat je een goede structuur te pakken hebt? Balans is essentieel: je wil geen structuur bouwen rondom maar één leider (van wie iedereen afhankelijk is), en je wil ook geen structuur waarin juist iedereen een leiderschapsrol aanneemt, er geen onderlinge afstemming plaatsvindt, en het lijkt alsof er wel zes verschillende groepen zijn binnen. Er bestaat gelukkig een structuur die garandeert dat je mensen goed met elkaar kunnen samenwerken, op een onderling afhankelijke manier. Deze structuur noemen we het sneeuwvlokmodel.

Het idee van de sneeuwvlok is dat er meerdere teams zijn, die onderling afhankelijk van elkaar zijn. Aansturing van de teams gaat trapsgewijs: de organizer stuurt de sneeuwvlok aan, door eerst een kerngroep op zich heen te verzamelen. De kerngroep stuurt de leiders van de afzonderlijke teams in de volgende laag aan, die op hun beurt hun teams aansturen, enzovoort.

Het sneeuwvlokmodel is om een paar redenen zo’n sterk model. In de eerste plaats verenigt de sneeuwvlok de leider- en volgerrol van ieder mens. De mensen die meedoen, zijn in de eerste plaats volger van de strategie en van het publieke narratief dat hen heeft geïnspireerd om mee te doen. Maar ze worden ook in staat gesteld om leider te zijn, doordat ze verantwoordelijkheid krijgen in de volgende laag van de sneeuwvlok. Ten tweede maakt de sneeuwvlok effectieve decentralisatie makkelijk. Met het sneeuwvlokmodel kun je je campagne, project of organisatie op een gestructureerde manier uitbouwen, zonder dat je doel, strategie of het publieke narratief verwatert en mensen dingen gaan doen die niet passen bij de campagne.

Tot slot: het team waar mensen in thuishoren, blijft behapbaar. Door de sneeuwvlok te bouwen, werkt een organizer aan onderling afhankelijke teams, die op hun beurt weer afhankelijk zijn van de grotere sneeuwvlok. Ieder team heeft een duidelijke rol in de sneeuwvlok. En alle teams zijn even belangrijk voor het realiseren van het doel van je campagne: ze werken tenslotte allemaal aan dezelfde strategie, volgen hetzelfde verhaal en hebben elkaar nodig om succesvol te zijn.

Wat heb jij zelf geleerd over het bouwen van een gezonde sneeuwvlok?

“Een van de belangrijkste inzichten – toen viel voor mij het kwartje echt – is dat je ook met ‘lastige’ mensen een relatie moet zien op te bouwen, dus: je moet altijd op zoek naar common ground. En dat lukt ook bijna altijd! Een tweede is dat je conflict niet moet vermijden in je sneeuwvlok. Daarom is het zo belangrijk om steeds weer samen dingen te vieren, en ook op de moeilijke momenten stil te staan bij: waarom doen we dit ook alweer? Bij een van de groepen waarmee we samenwerken, ontstond er op een gegeven moment spanning; er verschenen krantenartikelen vol verwijten. In plaats van die strijd publiek uit te vechten, koos ik ervoor om persoonlijk over onze beweegredenen en frustraties in gesprek te gaan. Dat werkte: we vonden elkaar terug in ons gedeelde verhaal. Dat is organizing: niet de strijd aanjagen, maar terug naar de gemeenschappelijke grond.”

En nu ben je trainer bij Lowlander. Waar kijk je naar uit en wat hoop je te bereiken?

“Ik hoop mensen te laten zien dat organizing niet draait om de bad guy aanwijzen, maar om samen bouwen aan iets groters. We hebben juist nu mensen nodig die niet in frustratie of boosheid blijven hangen, maar die samen optrekken en een bemoedigende sfeer kunnen creëren, iets waarmee je mensen voor je kunt winnen. Daar wil ik graag mijn steentje aan bijdragen. En ik vind het ook leuk om me weer in die ‘progressieve bubbel’ te storten: de meeste organizers zijn heel links, sommigen hebben vooroordelen over christenen – laat mij daar maar lekker tussen gaan zitten, haha. Voor mij zijn er veel raakvlakken tussen organizing en mijn geloof. Geweldloos verzet bijvoorbeeld, dat is natuurlijk superchristelijk, dat krijg ik prima uitgelegd aan medegelovigen.”

>> Wil je meer leren over organizing in het algemeen en 'de sneeuwvlok' (en andere ideeën over structuur) in het bijzonder? En misschien wel een training van Lydia volgen? Hier vind je het volledige aanbod van Lowlander (opleiding en trainingen).

>> Lees ook de interviews met onze andere trainers:

• Kim van Eekelen: “Verandering gaat langzaam, maar als je deze stappen zet verandert er écht iets”

• Eva Romviel: “Juf Saskia heeft gelijk gekregen”